Σε λίγες ώρες κάνει πρεμιέρα στην Πειραιώς 260, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, η παράσταση Μπουμπουλίνας 18, βασισμένη στο αυτοβιογραφικό βιβλίο – μαρτυρία της Κίττυς Αρσένη σχετικά με τα βασανιστήρια που υπέστη κατά την περίοδο της χούντας στη χώρα μας, σε σκηνοθεσία της Σοφίας Καραγιάννη, με την ανηψιά της Κίττυς, Αμαλία Αρσένη να ερμηνεύει.
Το Μπουμπουλίνας 18 είναι μια δυνατή, αυτοβιογραφική μαρτυρία-σημείωμα που αποτυπώνει την εμπειρία της από τα κρατητήρια του αστυνομικού κέντρου στη Μπουμπουλίνας 18 στo καλοκαίρι του 1967. Γράφηκε την άνοιξη του 1968, ενώ η Αρσένη ταξίδευε με τρένο από το Παρίσι προς το Στρασβούργο, ενδιάμεσα στις καταθέσεις της στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η παρουσίασή της στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη βοήθησε να αναδειχθούν διεθνώς τα συστηματικά βασανιστήρια της χούντας, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις —με αποτέλεσμα την προσωρινή έξοδο της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Η Αρσένη, 34 ετών, κατέθεσε ενώπιον της Υποεπιτροπής στις 26 Νοεμβρίου 1968. Ηθοποιός, την περίοδο της σύλληψής της εργαζόταν στο θέατρο των Κάκιας Αναλυτή – Κώστα Ρηγόπουλου. Την περίοδο της κατάθεσής της στην Υποεπιτροπή είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα και διέμενε στη Γαλλία.
Λίγες ημέρες πριν, η Αμαλία Αρσένη μας τίμησε, στέλνοντας μας το χειρόγραφο της επιστολής που έστειλε η Κίττυ Αρσένη στη Γαλλική εφημερίδα LeMonde.
Η επιστολή της Κίττυ Αρσένη προς τη Le Monde αποτελεί μια πράξη μνήμης και πολιτικής συνείδησης. Η συγγραφέας, με αξιοσημείωτη αυτοσυγκράτηση και χωρίς διάθεση ηρωοποίησης, αρνείται να περιγράψει τα βασανιστήρια που υπέστη, ακριβώς για να μην τα μετατρέψει σε θέαμα. Η απόφαση αυτή, ωστόσο, δεν πηγάζει από σιωπή, αλλά από μια βαθύτερη ηθική ανάγκη: να διατηρήσει την αξιοπρέπεια της εμπειρίας και να σεβαστεί τους συντρόφους της, εκπροσωπώντας τους με ακρίβεια και υπευθυνότητα.
Μέσα από στοχαστική και λιτή γλώσσα, επισημαίνει πως ο πόνος και ο φόβος δεν είναι μόνο σωματικά αισθήματα, αλλά αντικείμενα μελέτης και εργαλεία καταστολής στα χέρια εξουσιαστικών μηχανισμών. Αναγνωρίζει τη συστηματικότητα της βίας στη δικτατορία, αλλά αναδεικνύει και τη δύναμη της ανθρώπινης αντίστασης, όχι ως ηρωικό αφήγημα, αλλά ως υπαρξιακή αναγκαιότητα.
Η αντίσταση δεν περιγράφεται ως ηρωική υπέρβαση, αλλά ως πράξη υπαρξιακής ανάγκης. Όπως γράφει:
«Δεν είναι ούτε μεταφυσικό, ούτε ηρωικό. Έτσι γίνεται.»
παραπέμποντας στη θεωρία του Agamben για την “γυμνή ζωή”, αλλά σε αντίθεση με την αδυναμία που εκείνος περιγράφει, η Αρσένη προβάλλει την αντίσταση ως αναδυόμενη πράξη ταυτότητας.
Εντάσσει την προσωπική της εμπειρία στη μακρά αλυσίδα των διώξεων του ελληνικού 20ού αιώνα, υπογραμμίζοντας τη συνέχεια της βίας και της καταστολής. Το κείμενο της Αρσένη είναι μια πράξη μνήμης που μετατρέπεται σε δημόσια μαρτυρία με στόχο την αφύπνιση της συνείδησης και τη διεκδίκηση της ιστορικής αλήθειας. Ευχαριστώ προσωπικά την Αμαλία Αρσένη για αυτό το κειμήλιο, το οποίο παραθέτουμε στη συνέχεια.
Κάτια Σωτηρίου
Η Επιστολή της Αρσένη στη Le Monde.
” Όχι δεν μπορώ να σου περιγράψω τα βασανιστήρια. Επειδή όμως ξέρω ότι αυτή μου η άρνηση μπορεί να τα μυθοποιήσει περισσότερο, θα σου εξηγήσω το γιατί:
Γιατί έτυψε προσωπικά εγώ να έχω μιλήσει δημόσια πάρα πολύ για αυτά. Μετά τη σύλληψη μου και τη φυλάκιση μου από τη δικτατορία, έφυγα παράνομα από την Ελλάδα και κατέθεσα μάρτυρας στο Συμβούλιο της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Για 4 χρόνια μιλούσε σε συγκεντρώσεις, έδωσα συνεντεύξεις σε εφημερίδες και περιοδικά σε τηλεοράσεις στην Ευρώπη και στην Αμερική. Μετά έγραψα ένα βιβλίο.
Μακριά από εμένα να περιφέρω ανά τον κόσμο ένα ψυχόδραμα για να προκαλέσω είτε τον οίκτο, είτε το θαυμασμό και την αναγνώριση.
Κάναμε έναν αγώνα και αυτό ήταν μια πολιτική αποστολή και ένα χρέος ανθρώπινο. Και επειδή δεν ήμουνα ούτε η μοναδική, ούτε η εξαίρεση – αντίθετα ήμουν ο κανόνας – κάθε φορά που μιλούσα είχα την συναίσθηση ότι εκπροσωπούσα τους συγκρατουμένους μου και είχα τη μεγάλη ευθύνη να μην τους παραχαράξουν.
Έχω λοιπόν αυτήν την εμπειρία και ξέρω πόσο δύσκολο και οδυνηρό είναι να μιλάς για αυτές τις καταστάσεις. Και είναι οδυνηρό, όχι γιατί φέρνεις μπροστά σου άσχημες εικόνες, αλλά γιατί αυτά πρέπει να τα δώσεις στον άλλο να τα καταλάβει.
Και πρέπει να γίνεις πιστευτός – αυτό σημαίνει αληθινός, ακριβής, περιγραφικός.
Και επιπλέον να κρατείς τη μνήμη σε πλήρη εγρήγορση – να υπερασπίζεσαι την αξιοπρέπεια σου απέναντι σε δύσπιστες και «χυδαίες» ερωτήσεις, να μην εξάψεις τη νοσηρή φαντασία κανενός, και να περιγράψεις μια τόσο απάνθρωπη διαδικασία που στην Ελλάδα εκείνον τον καιρό είχε περάσει σε μια καθημερινότητα σχεδόν φυσική.
Τα βασανιστήρια έχουν μια λογική πολιτική και μια επιστημονική μεθοδολογία. Όλοι μας ξέρουμε τι σημαίνει πόνο σωματικός, τι σημαίνει φόβος. Κάποιοι όμως τον μελέτησαν ειδικά. Κάποιοι σπούδασαν αυτές τις αδυναμίες, την ανθρώπινη υπόσταση μας δηλαδή, ακριβώς για να την τσακίσουν και να την εκμηδενίσουν.
Έτσι στήνονται μηχανισμοί, επιλέγονται στελέχη «επιστημονικά» καταρτισμένα, στρατολογούνται «ειδικοί» και μπαίνουν στην υπηρεσία της δικτατορίας που για να επιβιώσει πρέπει από τη μια μεριά να συντρίψει κάθε εστία αντίστασης και από την άλλη να εξουδετερώσει την προσωπικότητα των ανθρώπων για να τους καθυποτάξει δια βίου. Και όμως αυτός ο μηχανισμός – ο τόσο καλά στημένος – έρχεται μια στιγμή που ανατρέπεται από αυτό που λέγεται ανθρώπινη αντίσταση.
Γιατί όταν έρθεις αντιμέτωπος πρόσωπο με πρόσωπο με τη βία, τη βαρβαρότητα, τον ψυχικό καταναγκασμό, προασπίζοντας κάτι πολύ σημαντικό για σένα, που φτάνει εκείνη τη στιγμή να γίνει ζήτημα ζωής και θανάτου, αντιστέκεσαι.
Δεν είναι ούτε μεταφυσικό, ούτε ηρωικό. Έτσι γίνεται.
Και κάτι άλλο. Εμείς που περάσαμε αυτές τις εμπειρίες στη Δικτατορία, δε γεννηθήκαμε τότε. Ακόμα και τα μωρά στην κοιλιά της μάνας τους ξέρανε την ιστορία των τελευταίων 50 χρόνων τουλάχιστον.
Είναι μια ιστορία πολύ νωπή ακόμα. Αυτή είναι η δικτατορία του Φλεβάρη το 36, η ναζιστική κατοχή και αντίσταση στον πόλεμο, ο εμφύλιος πόλεμος. Οι τόποι των βασανιστηρίων είναι οι ίδιοι. Το Mακρονήσι , τα νησιά της εξορίας, οι φυλακές.
Όπου και αν ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει. “