Η Φόνισσα, Το σκηνοθετικό εγχείρημα της Εύας Νάθενα, εμπνευσμένο από το διαχρονικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, με 128.000 εισιτήρια στις 5 πρώτες μέρες προβολής της, έχει γίνει ήδη το talk of the town των ημερών. Με φόντο μία τοποθεσία του προηγούμενου αιώνα, η κλασική ιστορία της Χαδούλας μεταφέρεται στο παρόν, επιχειρώντας να φέρει στο φως αλλά και να γιατρέψει το διαγενεαλογικό τραύμα που διέπει την ελληνική κοινωνία.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Ημερομηνία Δημοσίευσης 8/12/2023
Ο Παπαδιαμάντης, ο οποίος είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συγγραφείς, έγραψε την “Φόνισσα” το 1903, και η ιστορία αυτή αναδεικνύει τις παραδοσιακές κοινωνικές και πολιτικές αντιφάσεις του χώρου και της εποχής του. Η “Φόνισσα” είναι μια κριτική προς τις αντιφάσεις της κοινωνίας και του πολιτισμού της εποχής του Παπαδιαμάντη. Η “Φόνισσα” αναδεικνύει τη σκληρή πραγματικότητα των κοινωνικών δομών και αποτυπώνει την ανάγκη για αλλαγή και πρόοδο.
Ο Παπαδιαμάντης τολμά να φωτίσει και να εμβαθύνει στα αίτια εγκλήματος προσδίδοντας του διαστάσεις κοινωνικές, ψυχολογικές και ηθικές. Καταγράφει λοιπόν με κατανόηση και συμπόνια τα όσα συμβαίνουν γύρω του χωρίς όμως να μπορεί να δώσει άφεση αμαρτιών στον εγκληματία. Σε μια εποχή που μόλις στην Ευρώπη αρχίζουν να συνειδητοποιούνται τα κοινωνικά αίτια του εγκλήματος, που, ο Έλληνας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης συλλαμβάνει και αποτυπώνει στο μυθιστόρημά του «Φόνισσα» τα βαθύτερα αίτια, που μπορούν να οδηγήσουν μια καταπιεσμένη, λόγω του φύλου της, γυναίκα στο έγκλημα. H Φραγκογιαννού είναι συγχρόνως θύτης και θύμα.
Η Χαδούλα σκοτώνει μόνο τα κορίτσια των άπορων οικογενειών για τις οποίες η προίκα αποτελεί σημαντική οικονομική επιβάρυνση. Ο συγγραφέας περιγράφει εμφατικά τη φτώχεια στη Σκιάθο και αναφέρει τους λόγους που προκαλούν την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση των γυναικών. Το θέμα της προίκας είναι η άμεση αιτία που οδηγεί τη Χαδούλα στο έγκλημα. Πρώτ’ απ’ όλα, η Φραγκογιαννού μόνη της δεν έλαβε αρκετά από τους γονείς της. Δεν είναι επίσης ικανή να παντρέψει όλες τις κόρες της . Η Χαδούλα σκοτώνει μόνο τα κορίτσια, γιατί πιστεύει ότι αυτά επιβαρύνουν τους γονείς τους. Θεωρεί, ότι ο θάνατος της κόρης αποτελεί τη «λευτεριά για τη μάννα της».
Εκτός, όμως, από την οικονομική πλευρά της δολοφονίας, υπάρχει και μια πιο μεταφυσική διάσταση του εγκλήματος. Ο πρώτος φόνος της Χαδούλας πραγματοποιείται αμέσως μετά τη διάσημη στιγμή κατά την οποία «ψηλώνει ο νους της. Ο Παπαδιαμάντης σκόπιμα δημιούργησε τη σκήνη της παραφροσύνης της ως θεία έκσταση. Μέσα στο όραμά της όλες οι αξίες παρουσιάζονται «αντεστραμμένες»: «Και η λύπη ήτο χαρά, και η θανή ήτο ζωή, και όλα ήσαν άλλα εξ άλλων».
Συνολικά, η “Φονίσσα” είναι ένα ισχυρό ψυχογράφημα που αναδεικνύει την ανθρώπινη ψυχολογία και τις κοινωνικές πιέσεις της εποχής, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο οι ανθρώπινες ψυχές αντιδρούν σε αυτές τις πιέσεις. Το μυαλό της Χαδούλας «ψηλώνει» καθώς οι σκέψεις της εκτείνονται πολύ πέρα από τα όρια ενός κόσμου που περιορίζεται από βαθιά ριζωμένες πατριαρχικές και κοινωνικές προσδοκίες, οι οποίες περιλαμβάνουν επίσης ταξικές και οικονομικές προκαταλήψεις. Με θαρραλέο και οδυνηρό τρόπο, αψηφά αυτές τις συμβάσεις, ενσαρκώνοντας το παράδοξο ενός ατόμου που είναι και αθώο αλλά και μολυσμένο από την πραγματικότητα των περιστάσεων. Το θράσος της έγκειται στην άρνησή της να δεχτεί τον προκαθορισμένο δρόμο που της έχει χαράξει η κοινωνία.
Στο σκηνοθετικό της ντεμπούτο, η διάσημη ενδυματολόγος Εύα Νάθενα αναλαμβάνει έναν νέο ρόλο καθώς μπαίνει στη σφαίρα του κινηματογράφου. Με την αισθητική της και την τεχνογνωσία της, μεταμορφώνει το δραματικό της ταξίδι σε έναν έντονο και αναπόφευκτο κοινωνικό-ηθικό εφιάλτη. Σε συνεργασία με τη σεναριογράφο Κατερίνα Μπέη, γνωστή για την εξαιρετική της δουλειά σε ταινίες όπως «Ευτυχία», διατηρεί την αυθεντικότητα των παπαδιαμαντικών διαλόγων, αλλάζει τη σειρά των φόνων και προσαρμόζει το τέλος. Αυτή η τροποποίηση στοχεύει να διερευνήσει μια πιο ψυχολογική προοπτική παρά μια μεταφυσική ή τραγική ερμηνεία της καθόδου της πρωταγωνίστριας Χαδούλας στα βάθη του σκότους που περιέγραψε ο Παπαδιαμάντης. Και αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη ένσταση μας για την ταινία, που σαφώς δίνει μια φεμινιστική ματιά, με σκοπό να μιλήσει για τη διαχρονική καταπίεση και κακοποίηση του γυναικείου φύλου, ωστόσο φαίνεται να αγγίζει μόνο επιδερμικά την συγκλονιστική μεταφυσική διερεύνηση του Παπαδιαμάντη. Έτσι στο αρχικό κείμενο η Φραγκογιαννού είναι μια δυναμική γυναίκα που οδηγείται σε ακραίες πράξεις, και βρίσκει τη λύση στην πορεία του δικού της Γολγοθά, κάπου μεταξύ της θείας και ανθρώπινης δικαιοσύνης. Η ύστατη σκηνή, η λύτρωση διά του νερού, είναι καθοριστική για την ιστορία. Στην κινηματογραφική εκδοχή όμως, η αλλαγή της σειράς των φόνων εξυπηρετεί το σκοπό της σκηνοθέτιδας, να διερευνήσει σχεδόν αποκλειστικά το κοινωνικό στίγμα με το οποίο πάλευε η Φραγκογιαννού, κάτι το οποίο επιτυγχάνει απόλυτα. Η ουσία του έργου της Νάθενα είναι ότι η διεκδίκηση της ελευθερίας, άκαιρα εκδηλωμένη, εξωτερικεύεται πια μέσα από την αυτοκαταστροφική ανελευθερία του εγκλήματος. Η αγανάκτηση γίνεται θηλιά και πνιγμός. Ωστόσο, η Φόνισσα διατηρεί πάντα το δικαίωμα να είναι ένα σύμβολο γυναικείας χειραφέτησης, έστω και μέσα από ειδεχθή εγκλήματα, στα οποία όμως – όπως πάντα συμβαίνει στην ελληνική κοινωνία – είναι όλοι σιωπηλά συνένοχοι .
Η Νάθενα επιλέγει μια μαξιμαλιστική προσέγγιση, η οποία, με σκοπό να υπερδραματοποιήσει το ήδη σαγηνευτικής φύσης κειμένο, με αποτέλεσμα να παρασύρεται κάποιες στιγμές σε μια αισθητική αυτοαναφορικότητα. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι για τα ελληνικά δεδομένα είναι μια μάλλον εντυπωσιακά καλαίσθητη ταινία, με άρτια φωτογραφία – τα εύσημα για τα εξαιρετικά κάδρα στον Παναγιώτη Βασιλάκη .
Το βασικό πλεονέκτημα της ταινίας, εκτός της αισθητικής της, είναι η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, στην κορυφαία ίσως στιγμή της, που με το σφιχτό στόμα, την απόγνωση στο βλέμμα και την αποφασιστική, αλλά ταυτόχρονα εύθραυστη ψυχολογικά κίνηση της, χτίζει την Φραγκογιαννού της με απόλυτη τραγικότητα και συντελεί τα μέγιστα στην ερεβώδη ατμόσφαιρα της ταινίας. Στην συγκλονιστική τελική σκηνή της αυτοκτονίας το πρόσωπο της γίνεται ένας χάρτης στιγμών οδύνης και απόγνωσης. Πολύ ενδιαφέρουσα και η «συνδιαλλαγή» της με τη μάνα της, που ενσαρκώνει η Μαρία Πρωτόπαππα. Οι δυο ηθοποιοί δημιουργούν τις πιο συναρπαστικές και σκοτεινές σκηνές της ταινίας, που εξυπηρετούν και την αιτιολόγηση της πορείας της Φραγκογιαννούς προς τις τόσο ανόσιες και άνομες πράξεις.
Το καστ απαρτίζουν μερικοί από τους κορυφαίους μας ηθοποιούς: ο Γιάννης Τσορτέκης με την αμεσότητα του, η εξαιρετική Πηνελόπη Τσιλίκα, η Έλενα Τοπαλίδου με τη στοιχειωτική της ερμηνεία ως κόρης της Χαδούλας, η εξαιρετική Αγορίτσα Οικονόμου, η Γαλήνη Χατζηπασχάλη, ο Στάθης Σταμουλακάτος, η Χριστίνα Μαξούρη, ο Δημήτρης Ημελλος, η Ολγα Δαμάνη, η Ερση Μαλικένζου, ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, ο Μιχάλης Οικονόμου, η Μαρία Σκουλά κ.α. Και ενώ κάποιοι χαρακτήρες είναι κάπως στυλιζαρισμένοι, εντούτοις συνολικά προσφέρουν σημαντικές ερμηνείες ακόμα και στις σύντομες εμφανίσεις τους.
Στο σύνολο της η «Φόνισσα» είναι μια σημαντική μεταφορά του έργου του Παπαδιαμάντη μια σπουδαίας αισθητικής ταινία, με πειθαρχημένη σκηνοθεσία, που έχει ως βασικό στόχο να γίνει κατανοητή από το ευρύ κοινό και να συγκινήσει με το δράμα της Φραγκογιαννούς, καθιστώντας το διαχρονικό και επίκαιρο.
- Πρωταγωνιστούν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Μαρία Πρωτόπαππα, Έλενα Τοπαλίδου, Πηνελόπη Τσιλίκα, Γεωργιάννα Νταλάρα, Χρήστος Στέργιογλου, Στάθης Σταμουλακάτος, Δημήτρης Ήμελλος, Χριστίνα Μαξούρη, Όλγα Δαμάνη, Έρση Μαλικένζου, Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, Αγορίτσα Οικονόμου, Μιχάλης Οικονόμου, Βερόνικα Δαβάκη, Νίκη Παπανδρέου, Μάνια Παπαδημητρίου, Μαρία Σκουλά, Γιάννης Τσορτέκης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη, Ρίτα Λυτού, Λωξάντρα Λούκας, Αριάδνη Βελλή
- Σκηνοθεσία – Production Design – Koστούμια: Εύα Νάθενα
- Σενάριο: Κατερίνα Μπέη
- Concept Development- Script Editor: Εύα Νάθενα
- Historical & Scientific consultant: Μαρία Τουγιανίδου
- Διεύθυνση Φωτογραφίας: Παναγιώτης Βασιλάκης
- Casting: Σωτηρία Μαρίνη, Άκης Γουρζουλίδης
- Μοντάζ: Αγγέλα Δεσποτίδου
- Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου
- Μιξάζ: Κώστας Βαρυμποπιώτης
- Μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου
- Hair Stylist: Χρόνης Τζήμος
- Ήχος: Μαρίνος Αθανασόπουλος
- Παραγωγοί: Διονύσης Σαμιώτης, Κώστας Λαμπρόπουλος
- Παραγωγή: Tanweer Productions σε συμπαραγωγή με τη View Master Films
- Συμπαραγωγοί: COSMOTE TV, EΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ (ΕΚΚ)
- Χορηγός: Optima bank
- Mε την υποστήριξη του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ)
- Διανομή: Tanweer Alliances
ΠΕΡΙΜΕΝΑ ΚΑΤΙ ΠΟΙΟ ΣΥΝΚΛΟΗΣΤΙΚΟ ΣΕ ΣΚΗΟΘΕΣΙΑ!!!!!!!!!!!!!!!!