Το Θέατρο του Νέου Κόσμου παρουσιάζει την Ανατολή, το έργο της Έλλης Παπαδημητρίου, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Η παράσταση θα παίζεται μέχρι τις 28/5.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες Ελπίδα Μουμουλίδου
- Δημοσίευση 23/5/2023
Το έργο της Έλλης Παπαδημητρίου «Ανατολή» είναι μια ποιητική και θεατρική αναπαράσταση των γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία και την καταστροφή, μεταξύ 1918 και 1922. Το έργο καλύπτει τις νίκες και τις απώλειες, καθώς και τους λόγους και τα αποτελέσματα της εκστρατείας. Η κεντρική εστίαση του έργου είναι στα άτομα και τα συναισθήματά τους. Διερευνά τα ζητήματα της ελευθερίας, του εκτοπισμού και επιβίωσης σε μια νέα πατρίδα. Οι πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα έφεραν μαζί τους τα είδη του σπιτιού, την κουλτούρα, τις παραδόσεις και τις γνώσεις τους. Ως αποτέλεσμα, εμπλούτισαν και επηρέασαν τον ελληνικό πολιτισμό. Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο, η «Ανατολή» είναι μια δυνατή απεικόνιση της ανθρώπινης εμπειρίας σε μια περίοδο αναταραχής και απώλειας.
Γεννημένη το 1906, η Έλλη Παπαδημητρίου ήταν Σμυρνιά από μια πλούσια οικογένεια Βενιζελικών, που έκανε τις σπουδές της στον τομέα της οικιστικής ανάπτυξης στην Αγγλία. Ωστόσο, όταν συνέβη η Μικρασιατική Καταστροφή, στράφηκε στα στρατόπεδα ομογενών στην Ελλάδα, αξιοποιώντας τις εξειδικευμένες γνώσεις της στον τομέα. Υπήρχε μια γυναίκα που είχε μεγάλο κίνητρο και ανέλαβε δράση για να βοηθήσει στην επίλυση της προσφυγικής κρίσης. Ήταν ενεργό μέλος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων και συνεργάστηκε στενά με τη Μέλπω Μερλιέ στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών για να διασφαλίσει τη διατήρηση της πλούσιας προφορικής ιστορίας και των μουσικών παραδόσεων των προσφύγων. Μαζί, πρωτοστάτησαν σε ένα σημαντικό έργο γνωστό ως «Common Reason», το οποίο είχε ως στόχο να προωθήσει την ιστορική αυτογνωσία. Αυτή η γυναίκα ήταν πραγματικά δυναμική και είχε ουσιαστικό αντίκτυπο στις προσπάθειές της να υποστηρίξει τους πρόσφυγες και να διατηρήσει την πολιτιστική τους κληρονομιά.
Οι επιλογές καί συμπεριφορές τής Ελλης Παπαδημητρίου καθορίζονται από τις μεγάλες πολιτικές ανατροπές πού σημάδεψαν τον αιώνα, υπαγορεύονται από την προσωπική της διαδρομή μέσα στην ιστορία και από την ιδεολογική της στράτευση.
Η παράσταση
Όταν πρόκειται για θεατρικές διασκευές προσωπικών ιστοριών, είναι σημαντική η προσεκτική διαχείριση, καθώς αυτές οι αφηγήσεις είναι ένα ισχυρό εργαλείο για την εμπλοκή του κοινού. Για να ενισχυθεί ο συνολικός αντίκτυπος της παράστασης, ο λόγος και η μουσική συνδέονται και αλληλοσυμπληρώνονται για να δημιουργήσουν ζωντανές, συναισθηματικές εικόνες. Αυτό είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό όταν απεικονίζονται ιστορικά γεγονότα, όπως τα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν στη Σμύρνη το 1922 και οι σπαραχτικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν στις ακτές της Μικράς Ασίας. Το κείμενο της Παπαδημητρίου ακολουθεί τη ζωή πριν την Καταστροφή αλλά και την περιπέτεια και την αγριότητα που υπέστη ο άμαχος πληθυσμός κατά τη διάρκεια του διωγμού, και ξεδιπλώνεται γύρω από την ιστορία του τελευταίου αιχμαλώτου. Οι μαρτυρίες όσων επέζησαν του σκληρού ξεριζωμού από τις χαμένες πατρίδες μπλέκονται σε μια σκηνική σύνθεση που συνοδεύεται από παραδοσιακή μουσική και τραγούδια. Οι μαρτυρίες της κουβαλούν πόνο, κακουχίες, μαζικές εκτελέσεις και μυρίζουν καμένη ζωή από έναν πόλεμο που σφράγισε ανεξίτηλα την ελληνική ιστορία.
Τη λιτότητα που είχε οραματιστεί η συγγραφέας για το έργο της υπηρετεί με σεβασμό ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. Η παράσταση λαμβάνει χώρα με φόντο μια μεγάλη φωτογραφία με πέτρες θυμητικές . Στο επίκεντρο της είναι η ρυθμική απόδοση του λόγου, ιδιαίτερα των μονολόγων, που περιλαμβάνουν επεξηγηματικές περιγραφές και ιδέες για τα έθιμα και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, καθώς και τις εθνοτικές σχέσεις, την καταγωγή και τη ροή τους. Οι αναμνήσεις, η χαρά, ο καημός, ο πόνος, η ελπίδα, ο έρωτας βρίσκουν τρόπο έκφρασης με το τραγούδι και τη μουσική του Φώτη Σιώτα, αλλά κυρίως με την απόδοση του πυκνού και γεμάτου λόγου της Παπαδημητρίου. Είναι μια παράσταση που δομήθηκε με ενσυναίσθηση, μια παράσταση που δεν ποντάρει στη δράση αλλά καθαρά στην αφήγηση, στο συναίσθημα, στη μνήμη.
Ο λόγος είναι άμεσος και ρέων, και περιέχει τους ιδιωματισμούς και την ντοπιολαλιά που απαιτούν μεγάλη δεξιοτεχνία από τον κάθε ηθοποιό. Στη συγκεκριμένη παράσταση ο λόγος αυτός ευτυχεί να έχει άξιους ερμηνευτές, που φαίνεται ότι έχουν σκύψει και εμβαθύνει τη μελέτη τους στο κείμενο, και μπορούν να φτιάξουν εικόνες και να παραδώσουν μια εποχή στο κοινό. Είναι σημαντική η επιλογή των ερμηνευτών που με ρομαντική μελαγχολία θαρρείς και μας ξεναγούσαν στο πνεύμα και την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα της πόλης, και ο καθένας με τη σειρά του είχε τις δικές του ποιότητες, τις δικές του διαστάσεις πάθους, που ανέδειξαν μέσα από τις φωνές και τις ερμηνείες τους.
Ο Μανώλης Μαυροματάκης παραδίδει αυτούς τους μονολόγους με μεγάλη δεξιοτεχνία και εσωτερική ένταση, απεικονίζοντας τον χαρακτήρα του «Τελευταίου αιχμαλώτου» με την ποιότητα ενός αφηγητή που μεταφέρει εικόνες και μνήμες ζωντανές και έντονες.
Η Ελένη Ουζουνίδου έχει αυτή τη γήινη, χωμάτινη, φτιαγμένη από απλά, και ταπεινά υλικά ερμηνευτική δεινότητα που καταφέρνει να συγκινήσει βαθιά με το λόγο και την παρουσία της. Με τη βελούδινη φωνή και το γλυκό νάζι που αποκαλύπτει την τρυφερότητα και την ανθρωπιά της , μεταφέρει με έναν πραγματικά συγκλονιστικό μονόλογο όλη την ανθρώπινη πτώση.
Μια από τις πιο όμορφες σκηνές, δηλωτική της κουλτούρας της περιοχής αλλά και της ανάγκης έκφρασης της ελληνικής ψυχής, είναι η σκηνή του απτάλικου χορού, έξοχα ερμηνευμένου από τον Μιχάλη Τιτόπουλο και τον Δημήτρη Καπουράνη. Ο Τιτόπουλος παραδίδει και μια έξοχη ερμηνεία ως φαντάρος που φτάνει με δόξα και τιμή, αλλά που εγκαταλείπεται, σχεδόν ως προδότης όταν πια έχει ξεκινήσει η σφαγή των Ελλήνων. Ο Δημήτρης Καπουράνης και ο Απόστολος Ψυχράμης δίνουν με τις ερμηνείες τους μια ανάσα στη σκηνική ένταση, και τραγουδώντας παραδοσιακούς σκοπούς και αμανέδες της Σμύρνης δίνουν το μουσικό στίγμα της εποχής. Καθοριστική για την ατμόσφαιρα της παράστασης η παρουσία του τσελίστα Τάσου Μισυρλή.
Το λιτό και λειτουργικό σκηνικό της παράστασης της Κλαιρ Μπρέισγουελ είναι πλήρως ενταγμένο στη σκηνοθετική και αφηγηματική γραμμή και την υπηρετεί, χωρίς να τραβά την προσοχή , ενώ και τα κοστούμια της ίδιας είναι σε μια παραδοσιακή γραμμή, αλλά φτιαγμένα με απλότητα,- ώστε να απεικονίζουν σωστά την εποχή, με μια αίσθηση διαχρονικότητάς.
Στο σύνολο της είναι μια καλοδουλεμένη παράσταση με ιστορικό υπόβαθρο, ισορροπημένη ως προς την απόδοση των μουσικών, ιστορικών και θεατρικών μερών της, που εντρυφεί στην ταυτότητα των Σμυρνιών πριν και μετά την Καταστροφή, αλλά και στην ιστορία με έντονο το συναισθηματικό στοιχείο. Η μικρασιατική εκστρατεία και η καθημερινή ζωή απεικονίζονται σε σύντομες αναλαμπές μνήμης, που υπάρχουν σε ένα κατακερματισμένο τοπίο που δεν δεσμεύεται από το χρόνο. Αυτό το τοπίο παραμένει επίκαιρο και διαχρονικό, όσο οι συγκρούσεις, οι εκτοπισμένοι άνθρωποι και ο ανθρώπινος πόνος συνεχίζουν να αποτελούν μέρος της ιστορίας. Δείτε την όσο προλαβαίνετε.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Μουσική: Φώτης Σιώτας
Επιμέλεια σκηνικού χώρου, κοστούμια: Κλαιρ Μπρέισγουελ
Επιμέλεια κίνησης: Σοφία Πάσχου
Φωτισμοί: Αποστόλης Κουτσιανικούλης
Επιστημονική σύμβουλος: Ιωάννα Πετροπούλου
Βοηθός σκηνοθέτη: Αγγελική Τόμπρου
Μουσικός επί σκηνής: Tάσος Μισυρλής
Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί: Μανώλης Μαυροματάκης, Ελένη Ουζουνίδου, Μιχάλης Τιτόπουλος, Αποστόλης Ψυχράμης, Δημήτρης Καπουράνης