Το θέατρο Πόρτα παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο του Πέδρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα, Ο γιατρός της τιμής του, σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου. Το σκοτεινό ποιητικό έργο του Καλντερόν, γραμμένο το 1635, εναλλάσσει τη δυναμική πλοκή με φιλοσοφικούς τόνους, το ερωτικό θρίλερ με το σαρδόνιο χιούμορ και θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του μεγάλου δραματουργού του Ισπανικού Χρυσού αιώνα. «Ένα από τα πιο ανησυχητικά έργα του παγκόσμιου δραματολογίου […], ένα σκοτεινό αριστούργημα», το χαρακτήριζε ο Βρετανός συγγραφέας και τεχνοκριτικός Michael Billington.
-
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
Το έργο
Ο βασιλιάς Πέδρο ο Α’ της Καστίλλης επισκέπτεται τη Σεβίλλη. Λίγο έξω από την πόλη, ένα παραλίγο μοιραίο ατύχημα θα κάνει τον διάδοχο και αδερφό του Ενρίκε να ξανασυναντηθεί με έναν έρωτά του που νόμιζε χαμένο, τη Δόνια Μενθία. Εκείνη, όμως, είναι πλέον παντρεμένη με τον επιφανή Σεβιλλιάνο Γκουτιέρε Αλφόνσο ντε Σολίς. Σύντομα το ερωτικό τρίγωνο θα εμπλακεί σε ριψοκίνδυνες απόπειρες ελέγχου μιας έκρυθμης κατάστασης. Η έκταση των επιπλοκών θα πάρει απρόσμενες διαστάσεις, πλήττοντας κάθε βεβαιότητα που αφορά τους ήρωες του έργου.
Η έννοια της τιμής ή της φήμης βρίσκεται στον πυρήνα του ισπανικού θεάτρου στην περίοδο του Χρυσού αιώνα , με το μπαρόκ θέατρο να φέρνει στη σκηνή τις ουσιώδεις κοινωνικοπολιτικές θέσεις της εποχής. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της σημασίας της ιδέας της τιμής στο ισπανικό θέατρο είναι, αναμφίβολα, Ο Γιατρός της Τιμής του (El medico de su honra), που στρέφεται γύρω από τον προδιαγεγραμμένο θάνατο μιας αθώας κυρίας την οποία υποπτεύεται ο σύζυγος της για μοιχεία, μόνο και μόνο εξαιτίας μιας ατυχούς σειράς γεγονότων. Στο έργο η ζήλια είναι λιγότερο καθοριστική για τον σκοπό της πλοκής από ότι η ανάγκη του συζύγου να εξαλείψει κάθε στοιχείο αβεβαιότητας, όσον αφορά τη φήμη του. Ο Βασιλιάς κατανοεί το κίνητρο του συζύγου και τον συγχωρεί. Μια τέτοια αντίληψη της τιμής άφησε, μέχρι πολύ πρόσφατα, σημαντικό σημάδι στην εξέλιξη της ισπανικής κοινωνίας, ακόμη και σε νομοθετικό επίπεδο. Χάρη σε αυτήν την πλαστικότητα που χαρακτηρίζει την αισθητική του χρυσού ισπανικού θεάτρου, η δράση του Γιατρού της Τιμής του οδηγείται στην όπως πρέπει τραγική κατάληξη, δηλαδή σε μια αιματηρή έκβαση ταυτόχρονα και από κοινού άδικη και αναγκαία.
Η δραματοποίηση της έννοιας της τιμής και της συζήτησης μεταξύ ανδρών για την τιμή των γυναικών από τον Καλντερόν δείχνει τους τρόπους με τους οποίους ο έλεγχος από την πλευρά των ανδρών εντείνεται από τις ηθικές ανησυχίες για τη σεξουαλική ακράτεια των γυναικών. Το χυμένο μελάνι της Mencía οδηγεί στο χυμένο αίμα της. Η πραγματική ενοχή ή η αθωότητά της είναι εκτός θέματος. Η τιμή, ως πρακτική άσκηση βιο-εξουσίας, δημιουργεί τις συνθήκες με τις οποίες οι άνδρες παρεμβαίνουν στις πρακτικές εγκράτειας ή μη των γυναικών. Το θέμα αυτό αν και ανήκει στο 17ο αιώνα, εντούτοις καθίσταται, στις ταραγμένες από τις γυναικοκτονίες μέρες μας, θέμα σοβαρά επίκαιρο. Συμπεραίνουμε βέβαια τα τελευταία χρόνια πως αυτό το σύγχρονο και επίκαιρο δεν οφείλεται μόνο στο χάρισμα του καλού συγγραφέα να προβλέπει το μέλλον, όσο στην εξαιρετική αντίληψή του να παρατηρεί ανθρώπους και γεγονότα της εποχής του. Ως εκ τούτου, δεν είναι μόνο το έργο επίκαιρο, αλλά το ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα, επί της ουσίας, στις πράξεις και στην πολυπλοκότητα του ανθρώπου – ίσως μόνο στην έκφραση της ανθρώπινης εμπειρίας ανά τους αιώνες.
Η βασική ανθρώπινη εμπειρία στην οποία βασίζεται ο Καλντερόν στο έργο του είναι η φθορά και ο θάνατος και η συνακόλουθη ανικανότητα του κόσμου να εκπληρώσει την υπόσχεσή του για ευτυχία. Αυτή η υπόσχεση επικεντρώνεται σε φυσικές αξίες όπως η ομορφιά, η αγάπη, ο πλούτος και η τιμή που, αν και οι αληθινές αξίες αν δεν επιδιωχθούν με σύνεση, δεν μπορούν τελικά να ικανοποιήσουν τη φιλοδοξία του νου για αλήθεια ή τη λαχτάρα της καρδιάς για ευτυχία.
Η παράσταση
Η φορμαλιστική σκηνοθετική γραμμή του Θωμά Μοσχόπουλου, με τις μικρές, πολύ καλοδουλεμένες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, τις κινησιολογικές ιδιαιτερότητες και την εμπνευσμένη έμμετρη μετάφραση παρότι πολύ απαιτητική, είχε θαυμάσιο αποτέλεσμα. Και ενώ η έμμετρη απόδοση του λόγου απαιτεί ασκημένο κοινό, εντούτοις είναι και βασικό συστατικό της γοητείας της παράστασης. Η σκηνοθεσία του, με φαντασία, με ευαισθησία, με ατμοσφαιρικούς φωτισμούς από τον Νίκο Βλασόπουλο, με αίσθηση του κωμικού, με καλλιεργημένο εικαστικό γούστο, με λιτές και παιγνιώδεις σκηνογραφικές λύσεις, με θεατρικότατα κοστούμια (εξαίσια δουλειά από τον Βασίλη Παπατσαρούχα) που εμφαντικά χαρακτηρίζουν τα πρόσωπα και καταφέρνουν να «ζωντανέψουν» σχεδιαστικές φιγούρες, «σκιές» ανθρώπων, πλάσματα – σχεδόν – της φαντασίας, έπλασε και οπτικά μια καλαίσθητη, και ιδιαίτερα δουλεμένη παράσταση.
Το έργο ευτυχεί υποκριτικά αφού οι ερμηνείες όλων αναδεικνύουν την απολύτως ανθρώπινη και την κοινωνική ψυχολογία και συμπεριφορά των ηρώων.
Ο Γιώργος Παπαπαύλου, έξοχος Γκουτιέρε έπλασε τον ήρωα του με υποκριτική ευρύτητα, πληθωρική ενεργητικότητα αλλά και επιθετικό σαρκασμό, χρησιμοποιώντας ιδιαίτερα εύστοχα την αίσθηση του χιούμορ που διαθέτει και τη σκηνική του ευελιξία και θέρμη.
Η Αμαλία Καβάλη με περίσσια αισθαντικότητα, μελαγχολική πνευματικότητα ερμηνεύει την Μενθία, ενώ ο Στέργιος Ιωάννου φέρει την πρέπουσα στοχαστικότητα, αυστηρότητα και πειθαρχία στον βασιλιά Πέδρο.
Με ένταση και πάθος το αντίπαλο δέος του Γκουτιέρε, Ενρίκε που ενσαρκώνει ο Μελαχρινός Βελέντζας.
Αισθαντική, σχεδόν αέρινη η Λεονόρ της Ελένης Δαφνή, που ερμηνεύει λιτά και ουσιαστικά και το ρόλο της υπηρέτριας της Μενθία.
Με σχεδόν αναρχική διάθεση, και υψηλή ενέργεια ο Παύλος Παυλίδης ως άλλος κομπέρ της παράστασης, ενώ και ο Φώτης Στρατηγός ξεχωρίζει με τη σκηνική του στιβαρότητα και παρουσία. Σημαντική ερμηνευτική συμβολή του Αυγουστίνου Κούμουλου.
Στο σύνολο της η παράσταση είναι «σκοτεινά» ποιητική και ευτυχεί να έχει δημιουργικότατους συντελεστές σε μια λεπτομερειακά δουλεμένη, σκηνοθετική δουλειά του Θωμά Μοσχόπουλου. Ως θέμα ο γιατρός της τιμής του σίγουρα μπορεί να διαβαστεί από πολλές και διαφορετικές σκοπιές. Αναμφισβήτητα πάντως, ως διασκευή και σκηνική πρόταση, αποτελεί μία πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση η οποία εμπλουτίζει την γνώση μας για το εξαιρετικό ισπανικό θέατρο της χρυσής εποχής.
Συντελεστές
Συγγραφέας: Πέδρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα
Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος
Σκηνικά-Κοστούμια: Βασίλης Παπατσαρούχας
Σχεδιασμός Φωτισμών: Νίκος Βλασόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Ρωμανός Μαρούδης
Παίζουν: Μελαχρινός Βελέντζας, Ελένη Δαφνή, Στέργιος Ιωάννου, Αμαλία Καβάλη, Αυγουστίνος Κούμουλος, Γιώργος Παπαπαύλου, Παύλος Παυλίδης, Φώτης Στρατηγός