Ο Προμηθέας Δεσμώτης σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη, παρουσιάστηκε σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα και στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, και θα παρουσιαστεί σε live streaming αναμετάδοση την προσεχή Κυριακή 26/9, απευθείας από το Λαύριο.
- Κείμενο Κάτια Σωτηρίου
Το έργο
Κατά το μύθο ο Προμηθέας αφού βοήθησε τον Δία να ανέλθει στην εξουσία, έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στους ανθρώπους. Ο αδερφός του ο Επιμηθέας όμως τον πρόδωσε στον Δία. Με εντολή του Δία, ο Ήφαιστος έδεσε τον Προμηθέα στα βράχια του Καυκάσου και για πολλά χρόνια ένας αετός του έτρωγε το συκώτι κάθε πρωί. Όμως επειδή ο Προμηθέας ήταν αθάνατος, οι πληγές του επουλώνονταν. Το Κράτος και η Βία, οδηγούν τον Προμηθέα στον τόπο της τιμωρίας του. Εκεί σε ένα μεγάλο βράχο ο Ήφαιστος τόν καρτερεί για να τον δέσει στην κορυφή, με αλυσίδες. Με διαταγή του Δία, ο Προμηθέας θα παραμείνει στο βράχο για χρόνια και θα τα βάλει με την εξουσία. Από τον τόπο μαρτυρίας του θα περάσουν οι κόρες του Νερού, ο Ωκεανός, η Ιώ και ο Ερμής.
Το βάσανο του Προμηθέα στον Προμηθέα Δεσμώτη, ως τιμωρία για τις πράξεις του, μαζί με τη φύση της σύγκρουσης μεταξύ ανθρώπων και θεών – βασισμένο, από την άποψη του Τρούσον, περισσότερο στις διαφορές παρά στην εχθρότητα – προσδίδει μια ηθική διάσταση στο κείμενο του Αισχύλου. Ο Αισχύλος καθιέρωσε τον μύθο, γιορτάζοντας το ανθρώπινο μεγαλείο και τη δέσμευση για πρόοδο.
Η κυριαρχία της δραματικής αφήγησης του Αισχύλου προκαλεί αντιδράσεις «οίκτου και φόβου», και ωστόσο καταλήγει σε μια συστηματική ερμηνεία της τραγωδίας, συμπεριλαμβανομένης αυτής που έδωσε ο Αριστοτέλης στην Ποιητική. Ο Προμηθέας είναι το μεγάλο αρχέτυπο της ταλαιπωρίας χωρίς τέλος που βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος, μεταξύ της αξιοπρεπούς φύσης του και των ανθρώπινων συμπάθειών του. Επειδή είναι θεός, θα ζει για πάντα, αλλά επειδή ταυτίζεται επίσης με την ανθρωπότητα, υποφέρει ασταμάτητα και φαινομενικά χωρίς αιτία. Αυτό το «πλήρες βάρος της ανθρώπινης θλίψης», που θεωρείται με τη φιλοσοφική κλίση του υπαρξισμού, είναι το κλειδί για την κατανόηση του τραγικού πνεύματος του Προμηθέα Δεσμώτη.
Έχοντας κατά νου τα βάσανα του Προμηθέα, μπορούμε να καταλάβουμε τον Karl Jaspers όταν λέει: «Η τραγωδία βλέπει με τρομερές προοπτικές όλα όσα υπάρχουν και συμβαίνουν. Και στην κορύφωση της σιωπής, η τραγωδία προτείνει και πραγματοποιεί τις υψηλότερες δυνατότητες του ανθρώπου : την αναζήτηση της αιτίας και της έννοιας του πόνου μπροστά στην αντιληπτή αδικία».
Η παράσταση
Στον «Προμηθέα Δεσμώτη» η σύλληψη, η δομή και η επεξεργασία του μύθου, έχουν για κέντρο τους τη μορφή του πάσχοντος θεού-προφήτη που ορθώνεται, υπερασπιζόμενος τον άνθρωπο, απέναντι στον απολυταρχικό μηχανισμό μιας θεϊκής τυραννίδας. Ο Άρης Μπινιάρης είναι λάτρης μιας σχεδόν δυστοπικής θεατρικής φόρμας στην οποία το κείμενο συνομιλεί με τη μουσική εντάσσοντας μια πάντα ανατρεπτική ροκ ατμόσφαιρα στην τραγωδία, στοχεύοντας να ερεθίσει όλες τις αισθήσεις. Στον Προμηθέα κατάφερε να δημιουργήσει σκηνές με ένταση, να στοχεύσει στα ζωτικά ένστικτα των ηθοποιών του, προκειμένου να ανασύρει τα εγγεγραμμένα μυστήρια της ψυχής, αλλά και να ασκήσει με ένταση κριτική στην αυθαιρεσία της εξουσίας και της βίας. Εξάλλου ο Προμηθέας είναι ένα έργο αχρονικό και ανεπανάληπτο, και η σκηνοθεσία οφείλει να αναδείξει το υπερμεγέθες της ανθρώπινης ανέλιξης, κάτι που πετυχαίνει στο έπακρο ο Μπινιάρης. Έξοχη σκηνοθεσία, γεμάτη πνευματικότητα, αλλά και ανθρώπινη αλήθεια αλλά και το μεταμορφωτικό φωνητικά και κινησιολογικά ύφος.
O Άρης Μπινιάρης με βοηθό την εύρυθμη και ποιητική μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα, και την ελεύθερη απόδοση του ίδιου απέδωσε την ανθρωποκεντρικότητα του έργου, με ένα ποιητικό αποτέλεσμα γεμάτο ρυθμό και μουσικότητα που εντείνεται από την μουσική σύνθεση του Φώτη Σιώτα και τον Νίκο Παπαϊωάννου να παίζει βιολοντσέλο επί σκηνής.
Στα σημαντικά στοιχεία της παράστασης οι ερμηνείες των ηθοποιών, που φάνηκε να βιώνουν την προσωπική τους κάθαρση, μέσα από μια δύσκολη περιπέτεια των ρόλων που επωμίστηκαν και υπηρέτησαν με πάθος και ένταση.
Ο Γιάννης Στάνκογλου σήκωσε με ευψυχία και σθένος το συντριπτικό βάρος του ρόλου του, διατηρώντας καθ’όλη τη διάρκεια της παράστασης τη δύναμη και το πάθος του άδικα πάσχοντος θεού. Δεμένος στο βράχο, με εσωτερικότητα όπου απαιτείτο, αλλά και την αναγκαία ένταση, κατάφερε την υπερβατικότητα που ξεφεύγει από τα ανθρώπινα. Είναι μια ερμηνεία μεγάλης συναισθηματικής και σωματικής έντασης και απαίτησης, ίσως η καλύτερη στιγμή του ηθοποιού τα τελευταία χρόνια.
Μια δευτερεύουσα πτυχή του έργου είναι η ταλαιπωρία της Ιούς, η οποία χωρίς δικό της λάθος έγινε αντικείμενο πόθου του Δία και τιμωρήθηκε από την Ήρα. Αλλού στο έργο, ακόμη και στις πιο βίαιες κατηγορίες του Προμηθέα για τον Δία και τη συμπεριφορά του, η γλώσσα του έργου παραμένει μετρημένη και ακριβής. Όταν η Ιώ, της Ηρούς Μπέζου φτάνει στη σκηνή, ωστόσο, ο λόγος της είναι τόσο παράξενος όσο η εμφάνισή της. ακριβώς όπως τα κέρατα ξεχύνονται από το κεφάλι της, έτσι και οι λέξεις που γράφει ο Αισχύλος γι ‘αυτήν φαίνεται να εκτοξεύονται από το στόμα της με αφόρητη επείγουσα ανάγκη, πόνο, απόγνωση, θρήνο. Η Ιώ γίνεται, για το κοινό του έργου, το πιο εντυπωσιακό και συγκινητικό παράδειγμα της φαινομενικά αυθαίρετης ταλαιπωρίας στην οποία υπόκειται η ανθρωπότητα. Είναι μια έξοχη, υποδειγματική ερμηνευτικά στιγμή για την Ηρώ Μπέζου.
Ο Αλέκος Συσσοβίτης, εύρυθμος, με ισορροπία χιούμορ και θριλερικής εκφοράς του λόγου, κατάφερε να συνδυάσει ιδανικά την εντυπωσιακή του όψη με την πειθήνια ιδιοσυγκρασία του, και μετέφερε έξοχα την προσωπικότητα του Ωκεανού, που με την ιδιαίτερα ελαστική συνείδηση που τον καθιστά σύμμαχο κάθε εξουσίας προσπάθησε να χαλιναγωγήσει τις όποιες αντιστάσεις του Προμηθέα.
Ο Ιωάννης Παπαζήσης έφερε στη σκηνή όλο το σαρδόνιο και υποτακτικό χαρακτήρα του Ερμή που είναι ένας στυγνός υπάλληλος, ένα εγκάθετο φερέφωνο του Δία. Ο Δαυίδ Μαλτέζε ως Ήφαιστος απέδωσε συγκινητικά την κατανόηση της αδικίας και την αδυναμία αντίδρασης του ήρωα του. Το Κράτος του Αρη Μπινιάρη και η Βία του Κωνσταντίνου Γεωργαλή είχαν την αναγκαία φρίκη και αγριότητα.
Έξοχος ο χορός των Ωκεανιδών με την κινησιολογική σχηματοποίηση των χαρακτήρων, των συναισθημάτων και της σχέσης τους με τον Προμηθέα.
Η τραγωδία αυτή υπηρετείται ουσιαστικά, με την ποιητικά ρεαλιστική, ατμοσφαιρικά αισθαντική, εικαστικής σκηνικής όψης, επιβλητικό στη λιτότητά του το σκηνικό της Μαγδαληνής Αυγερινού, τα ροκ και καλαίσθητα, σύγχρονα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα, και τον εντυπωσιακά ατμοσφαιρικό σχεδιασμό φωτισμών του Αλέκου Αναστασίου.
Στο σύνολο της η παράσταση είναι μια από τις σημαντικότερες στιγμές των τελευταίων ετών καθώς καταφέρνει να μιλήσει με το παρελθόν προκειμένου να καταδείξει την συνέχεια μιας πραγματικότητας που επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη αλαζονείας της εξουσίας, και που τονίζει τη σημαντικότητα του ανθρώπου, στοχεύοντας ίσως να αφυπνίσει κάτι από το συλλογικό ασυνείδητο.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας, Σκηνοθεσία: Άρης Μπινιάρης, Μουσική Σύνθεση: Φώτης Σιώτας, Σκηνικά: Μαγδαληνή Αυγερινού, Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα, Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου, Επιμέλεια κίνησης – Χορογραφίες: Εύη Οικονόμου, Σύμβουλος δραματουργίας: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, Μετρική ανάλυση πρωτοτύπου: Καίτη Διαμαντάκου, Επιστημονική συνεργάτης: Κατερίνα Διακουμοπούλου, Βοηθός σκηνοθέτη: Δώρα Ξαγοράρη, Βοηθός σκηνογράφου: Ξένια Παπατριανταφύλλου, Βοηθός ενδυματολόγου: Αλέξανδρος Γαρνάβος, Bοηθός φωτιστή: Ναυσικά Χριστοδουλάκου, Ειδικές κατασκευές – γλυπτική: Eργαστήριο Δήμητρα Καίσαρη, Επιμέλεια μακιγιάζ: Eύη Ζαφειροπούλου
Διανομή
Προμηθέας: Γιάννης Στάνκογλου
Κράτος: Άρης Μπινιάρης
Βία: Κωνσταντίνος Γεωργαλής
Ήφαιστος: Δαυίδ Μαλτέζε
Ωκεανός: Αλέκος Συσσοβίτης
Ιώ: Ηρώ Μπέζου
Ερμής: Ιωάννης Παπαζήσης
Χορός: Αντριάνα Αντρέοβιτς, Δήμητρα Βήτα, Φιόνα Γεωργιάδη, Κατερίνα Δημάτη, Γρηγορία Μεθενίτη, Νάνσυ Μπούκλη, Δώρα Ξαγοράρη, Λεωνή Ξεροβάσιλα, Αλεξία Σαπρανίδου
Μουσικός επί σκηνής: Νίκος Παπαϊωάννου (Βιολοντσέλο, effects)
Παραγωγή: Θέατρο «Πορεία», Συμπαραγωγή: ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης.