Η Γελάδα του Ναζίμ Χικμέτ παρουσιάζεται στο θέατρο Altera Pars, σε σκηνοθεσία Πέτρου Νάκου, με τη Μίνα Χειμώνα, τον Πέτρο Νάκο, την Αγγελική Κοντού, το Σπύρο Σιδέρη, και τον Ηλία Τσούμπελη.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
- Αποκλειστικές φωτογραφίες για το Mytheatro Ελπίδα Μουμουλίδου
Η υπόθεση
Μια μικροαστική οικογένεια με μεγάλα όνειρα για κοινωνική ανέλιξη, για καταξίωση, για πρόοδο και προκοπή, η μάνα, η κόρη, ο γιος… Ονειρεύονται ένα καλύτερο αύριο. Η μάνα θέλει το καλύτερο για τα παιδιά της και τα παιδιά φορτώνονται τις προσδοκίες και τις επιθυμίες της μητέρας τους. Η κόρη θα γίνει σπουδαία καλλιτέχνης της όπερας και ο γιος ο μεγαλύτερος ποιητής της εποχής του. Όνειρα που είναι μεγαλύτερα από την πραγματικότητα που τους περιορίζει.
Λύση έρχεται να δώσει μια γελάδα… Μία παχιά γελάδα που θα κατεβάζει γάλα και το γάλα της θα γίνει βούτυρο, γιαούρτι και θα πουληθεί και έτσι θα πλουτίσουν και αφού πλουτίσουν … τότε σίγουρα όλα θα είναι καλύτερα.
Σύντομα όμως το μέσο γίνεται σκοπός και τα πάντα ανατρέπονται.
Η γελάδα ιεροποιείται, γίνεται θεός και τύραννος μαζί και φορτωμένη με όλες τις ελπίδες της οικογένειας γίνεται ο δυνάστης τους. Η γελάδα που θα τους έσωζε, τώρα τους απελπίζει. Ποιος θα βρεθεί να τους απαλλάξει από την τυραννία της;
Το έργο
Ο Ναζίμ Χικμέτ, ένας Τούρκος ποιητής που καλούσε σε κοινωνική-ταξική συστράτευση την εργατική τάξη, τους αγρότες και τους διανοούμενους ενάντια στο καθεστώς του ισλαμιστή Μεντερές που –σύμφωνα με τα λόγια του– συρρίκνωνε τη δημοκρατία και ξεπουλούσε την Τουρκία στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, συνέθεσε ένα ποιητικό, αλληγορικό παραμύθι για την ανάγκη του ανθρώπου να βασίσει τις ελπίδες του σε κάτι καινούριο, ξένο, που ίσως κρύβει παγίδες. Τόσο με το σύνολο του έργου του όσο κυρίως με το ιδιαίτερα έξυπνο κείμενο της Γελάδας, ο Χικμέτ εκφράζει ιδέες και κοινωνικές ζυμώσεις και ανακατατάξεις που είχαν αρχίσει να φουντώνουν στη γείτονα χώρα και τα Βαλκάνια και να κατακτούν τα πλατιά στρώματα του λαού. Για το λόγο αυτό επέλεξε να γράψει το κείμενο του με έναν τρόπο πιο λαϊκό και κατανοητό για να εντοπίσει και να στηλιτεύσει την εξώθηση των ανθρώπων σ’ ένα μάταιο κυνήγι, ένα αέναο και εξαντλητικό ανταγωνισμό για οικονομική και κοινωνική ανέλιξη.
Η συνηθισμένη ζωή είναι τόσο βαρετή για τους ήρωες και για αυτό το λόγο ψάχνουν για «εξαιρετισμό» μέσω της αγελάδας που έρχεται ως από μηχανής θεός. Όμως η προσπάθεια της οικογένειας αυτή αποβαίνει τελικά μάταια, καθώς ούτε μέσω της αγελάδας θα κατορθώσει να αποτινάξει τα δεσμά που έχουν καθηλώσει τα μέλη της σε μία αέναη πάλη με το «τέρας» της ίδιας της ύπαρξης της. Τρυφερά ανθρώπινη, αλλά και με κριτική ματιά για τις λαθεμένες σκέψεις, τις απερίσκεπτες συμπεριφορές, τις συναισθηματικές ανεπάρκειες του ανθρώπου, πικρόγευστη, μελαγχολικότατα χιουμοριστική είναι η κωμωδία του Χικμέτ, που μπορεί να μην είναι ένα αριστουργηματικό έργο με τσεχωφικούς όρους, αλλά είναι όμως έντονα πολιτικό και τρυφερά κοινωνικό.
Ο Χικμέτ αναρωτιέται για την κινητήρια δύναμη του χρήματος και την έλλειψη αντίδρασης των ανθρώπων, που φαίνεται να ανέχονται το καθεστώς ομηρίας και υλιστικής υποδούλωσης. Η πολιτική άποψη του είναι ισχυρή σχετικά με το ανικανοποίητο του ανθρώπου, που καταλήγει τελικά σκλάβος της ίδιας της επιθυμίας του. Όλα αυτά αντιμετωπίζονται ολιστικά σε μια ως επί το πλείστον τρυφερά κωμική θεατρική προσέγγιση, με όχημα ένα κείμενο, που δε γνωρίζει σύνορα, ούτε χρονικά περιθώρια και που βέβαια είναι ανοιχτό, όπως όλα έργα των μεγάλων συγγραφέων, σε διαφορετικές οπτικές.
Η παράσταση
Ο Πέτρος Νάκος κατόρθωσε να μπολιάσει το στοιχείο του παραμυθιού και του χιουμοριστικού χωρίς να μετατρέψει το έργο σε σουρεάλ φαρσοκωμωδία. Ανέδειξε το λαϊκό χαρακτήρα του περιεχομένου και της μορφής του έργου, προσθέτοντάς του και στοιχεία της κομέντια ντελ άρτε και του γκροτέσκου, με βοήθεια των κοστουμιών και του μακιγιάζ, ενώ οι διαχρονικές, θυμοσοφικές, σπινθηροβόλα σαρκαστικές φράσεις του Χικμέτ που προβάλλονται σαν από ήρωες του θεάτρου σκιών πλουτίζουν το προσαρμοσμένο στη σημερινή οικονομική, πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα έργο.
Ο Πέτρος Νάκος αντιμετώπισε το έργο με εκσυγχρονιστική «ματιά», χρησιμοποιώντας ένα απλό αλλά μεταμορφώσιμο κινούμενο σκηνικό – ριντό, συμβολικά κοστούμια, ωθώντας τους ηθοποιούς σε μια σχεδόν εξπρεσιονιστική, δίκην σχολιαστικής «αποστασιοποίησης», κινησιολογική σήμανση – έξοχη η κινησιολογική διδασκαλία της Ελβίρας Μπαρτζώκα – και εκφορά του λόγου. Το οικείο στο ελληνικό κοινό, αλλά και ευθέως παραπέμπον στην τουρκική κουλτούρα θέατρο σκιών που ίσως αποκαλύπτει και τις «σκιές» του ψυχισμού των προσώπων, με την εκφραστική κίνηση των ερμηνευτών κατέστησε τα μηνύματα του έργου πιο εύληπτα στο κοινό. Έξοχοι και απόλυτα λειτουργικοί οι φωτισμοί της Κατερίνας Μαραγκουδάκη.
Έτσι με σκηνοθετική συνέπεια και καθαρότητα η παράσταση ευτυχεί στο ότι το γκροτέσκο ισορροπεί με το γελοίο (και κάποτε ανατρέπεται απ’ αυτό), το υπερρεαλιστικό τονίζεται από το ρεαλιστικό, το υπαρξιακό με το κοινωνικό και το διαχρονικό με το επίκαιρο.
Σημαντικό στοιχείο της παράστασης, εκτός της ευρηματικής σκηνοθεσίας ήταν και οι άρτιες ερμηνείες των ηθοποιών που κινήθηκαν πολύ σωστά στα πλαίσια του φορμαλισμού που απαιτούσε η προσέγγιση.
Η Μίνα Χειμώνα αποδεικνύει για μια φορά ακόμα την υποκριτική ωριμότητα της, τα ασκημένα της μέσα, και κινείται με άνεση ανάμεσα στην χαρά και την τρυφερότητα, αποκαλύπτει τον δραματικά κωμικό χαρακτήρα της ηρωίδας της, και συνθέτει αδιάρρηκτα την ανθρώπινη με την κοινωνική πτυχή του έργου.
Ο Πέτρος Νάκος στο ρόλο του καπετάνιου, ακροβατεί με ισορροπία στο γκροτέσκο, και στο σκόπιμα εξεζητημένο. Πολύτιμος ο Σπύρος Σιδέρης με την πηγαία κωμικότητα αλλά και την ευαισθησία του. Κωμικοσατιρικά ανάλαφρη η ερμηνεία της Αγγελικής Κοντού που δοκιμάζει την αλήθεια ανάμεσα στο δραματικό και κωμικό. Εξαιρετικός ο Ηλίας Τσούμπελης που συνδύασε την παιδικότητα και την ελαφρότητα σε μια υποδειγματικά γκροτέσκα ερμηνεία.
Στο σύνολο της πρόκειται για μια παράσταση με έντονα ευφρόσυνο παραστασιακό αποτέλεσμα, που βασίζει την αμεσότητα της στην έξοχη σκηνοθετική προσέγγιση και απόδοση του λαϊκού, αλληγορικού και παραμυθιακά κωμικού κειμένου του Χικμέτ από την ιδιαίτερα ασκημένη ομάδα του Altera Pars.
Ταυτότητα Παράστασης:
Κείμενο: Ναζίμ Χικμέτ
Μετάφραση : Έρμος Αργαίος
Σκηνοθεσία: Πέτρος Νάκος
Βοηθός σκηνοθέτη: Αγγελική Κοντού
Φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
Σκηνικά/Φροντιστήριο: Τάσος Αμπατζής
Κοστούμια: Gaffer&Fluf / Frame up (Wardrobe)
Μουσική επιμέλεια: Αγγελική Κοντού
Σύνθεση ήχων : Γιώργος Αντωνόπουλος
Επιμέλεια κίνησης: Ελβίρα Μπαρτζώκα
Παίζουν: Μίνα Χειμώνα, Πέτρος Νάκος, Αγγελική Κοντού, Σπύρος Σιδέρης, Ηλίας Τσούμπελης