Το θέατρο Τόπος Αλλού παρουσιάζει την Έντα Γκάμπλερ του Ίψεν, σε σκηνοθεσία Νίκου Καμτσή, με τη Μάνια Παπαδημητρίου στον ομώνυμο ρόλο.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες για το mytheatro Ελπίδα Μουμουλίδου
Το Έργο
Τον Δεκέμβριο του 1890 εκδίδεται στην Κοπεγχάγη η Έντα Γκάμπλερ – το πιο χαρακτηριστικό, ίσως, παράδειγμα νατουραλισμού στην ιψενική τέχνη, έργο με αυστηρά ελεγχόμενη δομή, όπου η κάθε πράξη, πάντα μικρότερη απ’ την προηγούμενη, υπηρετεί την κλιμάκωση προς μιαν αναπόφευκτη καταστροφή, στο κέντρο της οποίας η ηρωίδα ακτινοβολεί με τη λάμψη κακοποιού χίμαιρας και τη φθοροποιό δύναμη διαρκώς αναβαλλόμενου μυστικού.. Το έργο έκανε πρεμιέρα το 1891 στην Γερμανία, με αρνητικές κριτικές, αλλά στη συνέχεια κέρδισε αναγνώριση σαν κλασικό του ρεαλισμού, του θεάτρου του 19ου αιώνα και του παγκοσμίου δράματος.
Στην Έντα Γκάμπλερ ο Ίψεν συμπυκνώνει με αριστουργηματικό τρόπο την οικονομική, κοινωνική, ηθική, ψυχολογική και συναισθηματική κατάπτωση της ξεπεσμένης αριστοκρατίας, αλλά και την επηρμένη, περιφρονητική, συμπεριφορά της προς κάθε ταξικά κατώτερό της.
Ο Ίψεν είναι ο ποιητής που ασχολείται μ’ ένα φάσμα φιλοσοφικών εννοιών σχετικών με την υπαρξιστική βάση της ατομικότητας. Μια τέτοια σκέψη τον τοποθετεί στην ακμή της στοχαστικής φιλοσοφίας του 19ου αιώνα, στην περίοδο της μετατόπισής της από την εγελιανή αντιμετώπιση της συνειδητοποίησης της ψυχικής πραγματικότητας –που περιοριζόταν σ’ ένα σύστημα λογικών πυρήνων– σε μια κιρκεγκωριανή θεώρηση του κόσμου. Η διάπλαση του εαυτού μέσα από τις αποφάσεις, τις πράξεις και τις «εσπευσμένες, αναπόδραστες επιλογές» είναι οι ιδέες που δυναμιτίζουν στον Ίψεν την εγελιανή αναζήτηση της πνευματικής τελειότητας, ενώ ο ριζοσπαστικός σκεπτικισμός του δυναμιτίζει, με τη σειρά του, την «παράλογη» πίστη του Κίρκεγκωρ στο θαύμα ως έκφραση θεϊκής παρέμβασης.
Για τον Ίψεν, το Εγώ οφείλει να επιλέγει ελεύθερα και αυτόνομα τη ζωτική του ύπαρξη και ν’ αναλαμβάνει την ευθύνη αυτής της επιλογής με τραγικές συνέπειες για τη ζωή των ψευδαισθήσεών του – το πιστόλι που δίνει η Έντα στον Λέβμποργκ, προσδοκώντας τον θάνατό του και προδικάζοντας τον δικό της. Το έργο επομένως κινείται στο μεταίχμιο του εγελιανού ρομαντισμού του 19ου αιώνα και του υπαρξισμού του 20ού, που κάνει λόγο για «εγκατάλειψη» του ανθρώπου στον κόσμο. Ταυτόχρονα αποτελεί αξιοθαύμαστη συμπύκνωση της έντασης ανάμεσα σε μια αποθέωση του ατόμου, από τη μια πλευρά, και σε μια ισορροπημένη, μετριοπαθή φιλοσοφία με σαφή κοινωνικό προσανατολισμό, από την άλλη.
Η «διαφθορά» της Έντα πηγάζει από στραγγαλισμένη δημιουργικότητα, το βάθος του «κακού» που την ορίζει δεν είναι παρά η ανεστραμμένη πλευρά των μεγάλων ικανοτήτων της, που αλυσοδέθηκαν. Η ατυχία της είναι ότι γεννήθηκε γυναίκα, υπαινίσσεται ο Ίψεν. Αν ήταν άνδρας, θα ήταν στρατηγός, όπως ο πατέρας της: πρόσωπο σχεδόν απολυταρχικό, ταγμένο σε μιαν έννοια υπεραισθητικής. Μεγαλωμένη σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον, χωρίς ένα μητρικό πρότυπο, η Έντα έχει μια ανδρική σχεδόν συμπεριφορά, η οποία υπογραμμίζεται από την αγάπη, σχεδόν μανία που έχει με τα πιστόλια και την σκοποβολή, κάτι που την εποχή εκείνη, δηλαδή την Βικτωριανή εποχή, ήταν ένα «χόμπι» αποκλειστικά ανδρικό.
Η παράσταση
Με συντελεστές το αφαιρετικό σκηνικό – ίσως λιγο πιο απλό από όσο θα έπρεπε – και τα κοστούμια της Μίκας Πανάγου ,την υποβλητική μουσική του Χρίστου Ξενάκη, και τους σωστούς φωτισμούς του Γιάννη Ζέρβα σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη, ο Νίκος Καμτσής, με την λιτή και ατμοσφαιρική σκηνοθεσία του , και παρά τις κάποιες σχηματικότητες, άφησε το λόγο του Ίψεν να ακουστεί, και να γίνει κατανοητή η αλήθεια και η δραματική δύναμή του. Το αέναο κυνήγι μιας αφηρημένης ομορφιάς, η αλήθεια που αλλάζει σχήμα και όψη, και οι δαιμονικές ιστορίες του παρελθόντος που λειτουργούν ως καταλύτης για αποφάσεις ζωής και θανάτου. Σημαντικό στοιχείο της σκηνοθεσίας του Νίκου Καμτσή είναι ότι καθοδήγησε τους ηθοποιούς του σε ερμηνευτική απλότητα και φυσικότητα.
Η πολύπειρη Μάνια Παπαδημητρίου σηκώνει το βάρος του πρωταγωνιστικού ρόλου πλάθοντας μια αντιφατική, πείσμονα, και σαφώς εγωτική και ζηλόφθονη Έντα, με βιτριολικό χιούμορ, αλλά χωρίς υπερβολές. Σημαντικό στοιχείο της ερμηνείας της ήταν ότι κατάφερε να ισορροπήσει την εικόνα μιας γυναίκας που έχει εγκλωβισθεί στην εικόνα και τις προσδοκίες των άλλων για αυτήν, και της ανάγκης της να παραμείνει πιστή στο ναρκισσισμό , το φεμινισμό και τον ιδεαλισμό της.
Με απλότητα και φυσικότητα υποδύθηκε ο Νίκος Καραστέργιος τον ευγενικό, ήπιο, ερωτευμένο και υποταγμένο Τέσμαν, τονίζοντας το πόσο καθηλωμένος στη μετριότητα είναι, και υποχείριο της γυναίκας του που λατρεύει, χωρίς να την κατανοεί.
Αρμόζουσα στο ρόλο του κυνικού δικαστικού Μπρακ, η ερμηνεία του ίδιου του σκηνοθέτη Nίκου Καμτσή, με στοιχεία υπαινικτικά που τονίζουν τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου που δρα στο παρασκήνιο, αλλά και την προσπάθεια του να κάνει υποχείριο του την Έντα, πειστικός ως «απειλή»για την Έντα. Μια ερμηνεία γεμάτη άνεση και αυτοπεποίθηση.
Ο Όμηρος Πουλάκης ιδανικός αυτοκαταστροφικός, ιδιοφυής συγγραφέας Λέβμποργκ, υποστηρίζει ερμηνευτικά τη γοητεία και τη μυθολογία που συνοδεύει τον ήρωά του, που ενεργοποιεί στην Έντα την κατεσταλμένη φαντασίωση της.
Μετρημένη, με σωστές θερμοκρασίες, που τονίζουν την αγωνία της «αγγελικής» Τέα Έλβστεντ, η Λαμπρινή Θάνου, που ερμηνεύει την αφοσιωμένη ερωμένη του Λέβμποργκ – στον αντίποδα της «δαιμονικής» Έντα.
Η Παναγιώτα Χαϊδεμένου με ευγένεια και μητρική τρυφερότητα πλάθει τη στοργική θεία ενώ η Άντα Κουγιά στο ρόλο της Μπέρτε παρά το μικρό της πέρασμα, έδωσε μια μάλλον επιβλητική και με σωστό μέτρο ερμηνεία.
Στο σύνολο της πρόκειται για μια κλασσικότροπη αλλά ατμοσφαιρική και με σωστές δόσεις χιούμορ παράσταση που επιτρέπει στο θεατή να κατανοήσει τον ιψενικό λόγο και να γοητευτεί από την Έντα, την αληθινά τραγική μορφή, την αυτοκαταστροφική ηρωίδα, αυτό το μυστήριο που παραμένει συναρπαστικό 130 χρόνια μετά.
Σκηνοθεσία: Νίκος Καμτσής
Κοστούμια: Μίκα Πανάγου
Μουσική: Χρίστος Ξενάκης
Φωτισμοί: Γιάννης Ζέρβας σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη
Βοηθός Σκηνοθέτη: Κωνσταντίνος Πολύζος
Βοηθός ενδυματολόγου: Μαρία Παπαμελετίου
Στον ρόλο της HEDDA GABLER η Μάνια Παπαδημητρίου
EILERT LOVBORG ο Όμηρος Πουλάκης
THEA ELVSTET η Λαμπρινή Θάνου
JORGEN TESMAN ο Νίκος Καραστέργιος
JULIANE TESMAN (η θεία) η Παναγιώτα Χαϊδεμένου
BΕRTE (η οικονόμος) η ‘Αντα Κουγιά
Στο ρόλο του ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ ΜΠΡΑΚ ο ίδιος ο σκηνοθέτης, Ν. Καμτσής
