Η νέα μας στήλη στο Mytheatro έχει ως στόχο να παρουσιάσει τα πιο δημοφιλή και διάσημα θεατρικά έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, σε μια προσπάθεια να μας φέρει κοντά με τον θεατρικό πλούτο, τοποθετώντας το δραματικό κείμενο σε μια ορισμένη λογοτεχνική περίοδο, ρεύμα/κίνημα, και αναλύοντας και συγκρίνοντας θέματα και χαρακτήρες ενός δραματικού κειμένου.
Το πρώτο έργο για παρουσίαση δεν επιλέχθηκε τυχαία. Ο Άμλετ είναι ίσως το πιο διάσημο θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, αλλά επίσης και ένα από τα διασημότερα έργα παγκοσμίως. Γράφτηκε μεταξύ του 1599 και 1601. Είναι το μεγαλύτερο θεατρικό έργο του Σαίξπηρ, με 29.551 λέξεις. Ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του Σαίξπηρ κατά τη διάρκεια της ζωής του και εξακολουθεί να συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο ερμηνευμένων του, στην κορυφή της λίστας της Royal Shakespeare Company και των προκατόχων της στο Stratford-upon-Avon από το 1879. Έχει εμπνεύσει πολλούς άλλους συγγραφείς – από τον Johann Wolfgang von Goethe και τον Charles Dickens έως τον James Joyce και τον Iris Murdoch – και έχει χαρακτηριστεί ως “η πιο παιγμένη ιστορία στον κόσμο μετά την Σταχτοπούτα”.
Η ιστορία του Άμλετ του Σαίξπηρ προήλθε από τον θρύλο του Άμλεθ, που διατηρήθηκε από τον χρονογράφο του 13ου αιώνα Σαξό Γραμματικό στο Gesta Danorum του, όπως ακολούθως επαναλήφθηκε από τον λόγιο του 16ου αιώνα François de Belleforest. Ο Σαίξπηρ ίσως να εμπνεύστηκε από ένα παλαιότερο ελισαβετιανό έργο γνωστό σήμερα ως Ur-Hamlet, αν και ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι ο Shakespeare έγραψε το Ur-Hamlet, αργότερα, το αναθεώρησε για να δημιουργήσει την έκδοση του Hamlet που υπάρχει σήμερα. Σχεδόν σίγουρα έγραψε την εκδοχή του για τον τίτλο του ρόλου του για τον σύντροφο ηθοποιό του, Richard Burbage, τον κορυφαίο τραγικό της εποχής του Σαίξπηρ. Στα 400 χρόνια από το πρώτο του ανέβασμα, ο ρόλος έχει ερμηνευθεί από πολλούς πολύ γνωστούς ηθοποιούς σε κάθε διαδοχικό αιώνα.
Η τραγική ιστορία του πρίγκιπα Αμλετ αποτελεί, πολύ περισσότερο από δράμα και τραγική αναπαράσταση, ίσως το κορυφαίο φιλοσοφικό ποίημα που γράφτηκε ποτέ. Η ιστορία του φαντάζει σαν πνευματικός καρπός μιας υπερβατικής-απόκοσμης δύναμης, που από μια στιγμιαία παρόρμηση γενναιοδωρίας χαρίστηκε στην ανθρωπότητα. Στις μύχιες πτυχές των σημαινομένων του κειμένου συγκρούονται διαλεκτικά το είναι και το φαίνεσθαι, η υπέρτατη γνώση και η άγνοια, η απόλυτη αλήθεια και η πλασματική απεικόνιση του κόσμου, η δράση και η αδράνεια, «η ύπαρξη και η ανυπαρξία». Το έργο κατακλύζεται από την οργή και την εκδικητική μήνι του Αμλετ, συναρθρώνοντας έναν στοχασμό για την αιματηρή πορεία της ανθρωπότητας, μια διαλεκτική περί αυτοδικίας. Ο Αμλετ, όμοια με τους περισσότερους τραγικούς ήρωες του Σαίξπηρ (βλ. Οθέλλο, Μακμπέθ, Εμπορο της Βενετίας) καταβάλλεται από το ισχυρό εκείνο συναίσθημα, που, λαμβάνοντας μορφή πάθους, υπερκερνά τη λογική και τον καταβαραθρώνει.
Υπόθεση του έργου
Ο πατέρας τού Αμλετ, ο βασιλιάς της Δανίας, σ’ έναν νικηφόρο πόλεμο σκοτώνει τον βασιλιά της Νορβηγίας. Ενώ ο Φορτεμπράς, ο γιος του βασιλιά της Νορβηγίας, ετοιμάζεται για έναν νέο πόλεμο, ο βασιλιάς της Δανίας δολοφονείται από τον αδελφό του, ο οποίος σφετερίζεται έτσι τον θρόνο της Δανίας και παντρεύεται τη χήρα του σκοτωμένου βασιλιά. Οι αδελφοί των σκοτωμένων βασιλιάδων σταματούν τον πόλεμο. Κάποια στιγμή το φάντασμα του πολέμαρχου πατέρα ζητεί από τον νεαρό Αμλετ να εκδικηθεί τον θάνατό του. Ο Αμλετ αποφασίζει να αυτοεξοριστεί μα τελικά επιστρέφει και διαπράττει μια σειρά από φόνους, πρώτος από τους οποίους είναι ο φόνος του Πολώνιου, του πατέρα της φίλης του Οφηλίας. Στην τελική σκηνή του έργου ο Αμλετ σκοτώνει τον Λαέρτη σε μονομαχία -τον αδελφό της Οφηλίας- και έπειτα τον ίδιο τον βασιλιά σφετεριστή Κλαύδιο, ενώ η μητέρα του πέφτει νεκρή από το δηλητηριασμένο κρασί που προοριζόταν για τον ίδιο. Ο ίδιος ο Αμλετ πέφτει νεκρός από το δηλητηριασμένο ξίφος του Λαέρτη, ενώ ο Φορτεμπράς καταφτάνει και προστάζει να μεταφέρουν το άψυχο σώμα του Αμλετ εκτός σκηνής.
Θεωρητικό Υπόβαθρο
Ο Αμλετ είναι ένα από τα περισσότερο συζητημένα και σχολιασμένα έργα του δραματουργικού ρεπερτορίου, εν τούτοις πολύ σπάνια επιχειρείται να ιδωθεί το εν λόγω δράμα από μια συνολική οπτική. Πολλά ανεβάσματά του τονίζουν την πολιτική διάσταση του έργου, αντιμετωπίζοντας τον Άμλετ ως έναν επαναστάτη που διαβάζει Μονταίνιο και αρνείται να υποταχθεί στην οποιαδήποτε εξουσία. Άλλοτε πάλι προτάσσουν «τον ηθικολόγο που είναι ανίκανος να χαράξει μια σαφή γραμμή ανάμεσα στο καλό και το κακό ή τον διανοούμενο που είναι ανίκανος να βρει επαρκή λόγο για δράση». Ή πάλι «τον φιλόσοφο που αμφιβάλλει για την ύπαρξη του κόσμου» (Γιαν Κοτ, Σαίξπηρ, ο σύγχρονός μας, Ηριδανός, σ. 72). Οφείλουμε να επισημάνουμε πως ο νεαρός Άμλετ ζει σ’ έναν κόσμο απογυμνωμένο από νόημα· η βιωματική συνθήκη ύπαρξης του δανού πρίγκιπα είναι πως είναι αναγκασμένος να περιφέρεται σ’ έναν αποξενωμένο και εχθρικό προς αυτόν κόσμο σαν φάντασμα, όντας αυτός ο ίδιος εξαρχής νεκρός.
Ο ψυχαναλυτής Σίγκμουντ Φρόυντ μελέτησε έργα του, κι ιδιαίτερα τον Άμλετ, για ν’ αναπτύξει τις θεωρίες του γύρω από την ανθρώπινη φύση. Στο επίκεντρο των συμπεριφορών του Άμλετ ο ψυχαναλυτής τοποθετεί το Οιδιπόδειο πρόβλημα. Ο Άμλετ, σύμφωνα με τον Ματθαίο Γιωσαφάτ, μισεί τον πατέρα του, γιατί του κλέβει τη μητέρα. Διχάζεται ανάμεσα στον καλό πατέρα (φάντασμα) και τον κακό πατέρα (Κλαύδιο) και την καλή μητέρα (την οποία αποζητά στην Οφηλία) και την κακή μητέρα (Γερτρούδη). Και η περίφημη κραυγή του «Να ζει κανείς ή να μη ζει», είναι ακριβώς η συμπύκνωση όλης αυτής της εικόνας της ταλάντευσης. Εκεί βλέπουμε έναν Άμλετ που δεν ξέρει σε πιο βαθμό να χρεώσει το έγκλημα στον χαρακτήρα του θείου του ή στην τύχη ή στην ίδια την ύπαρξη. Δεν είναι σίγουρος αν αξίζει κάποιος να αντιμετωπίζει τα στραβά της ζωής με στωικότητα ή με δυναμισμό. Δεν είναι σίγουρος αν ο θάνατος είναι προτιμότερος από τη δράση.
Η πορεία δράσης που ακολουθεί ο Άμλετ μπορεί να οδηγήσει μόνο στην καταστροφή του. Στο τέλος του έργου, ο Άμλετ είναι τελικά πρόθυμος να κάνει την τελική θυσία: να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του και να σκοτώσει τον θείο του, καθώς και μέρος του εαυτού του. Ο Άμλετ θα ζήσει για πάντα στον λογοτεχνικό κόσμο. Έχει γίνει εξαιρετικά δημοφιλές και διάσημο έργο, επειδή ο αναγνώστης – θεατής μπορεί να αναλύσει το έργο με ποικίλους και αμέτρητους τρόπους. Η ψυχαναλυτική κριτική είναι ένας από τους πολλούς τρόπους να κοιτάξουμε τις πράξεις του Άμλετ. Ο Φρόιντ και άλλοι θεωρητικοί μπόρεσαν να πάρουν το έργο και να το αναλύσουν σκηνή σκηνή, δίνοντας ένα πιο σε βάθος νόημα στις δράσεις των χαρακτήρων. Κατά μία έννοια, ο Σαίξπηρ έγραψε δύο έργα σε ένα. Ένα έργο, δηλαδή, που ασχολείται με μια τραγωδία, αφήνοντας τη σκηνή με πολλά πτώματα, και ένα άλλο που αντέχει στη δοκιμασία του χρόνου, σε μια μαγευτική εξερεύνηση σε έναν ασυνείδητο κόσμο του άγνωστου.
Επιμέλεια κειμένου Κάτια Σωτηρίου