Οι «Μάρτυρες των Αθηνών» σε κείμενο και σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη ανεβαίνουν στο θέατρο Σταθμός. Με κύριους άξονες την ατομικότητα και την ενσυναίσθηση οκτώ άνθρωποι αφηγούνται την προσωπική και τη συλλογική ιστορία ενός ολόκληρου λαού, εβδομήντα πέντε χρόνια μετά την Απελευθέρωση της Αθήνας.
- Κριτική Κάτια Σωτηρίου
- Φωτογραφίες Ελπίδα Μουμουλίδου
Μια ομάδα ηθοποιών από διαφορετικές σχολές και γενιές (Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου, Εβίτα Ζημάλη, Θεοδώρα Μαστρομηνά, Μάρκος Μπούγιας, Γιώργος Παπαπαύλου, Μαριέτα Σ γουρδαίου, Αθηνά Τσιλύρα και Κατερίνα Φωτιάδη) ζωντανεύουν το εμπνευσμένο από μαρτυρίες της εποχής κείμενο του Μάνου Καρατζογιάννη, ο οποίος μετά το θεατρικό του έργο για τη ζωή της αδικοχαμένης Ελένης Παπαδάκη «Για την Ελένη», καταπιάνεται ξανά με το ελληνικό ιστορικό τραύμα.
Το έργο
Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, μνήμης και ταυτότητας, δημόσιου και ιδιωτικού λόγου, αφηγητή και θεατή είναι πτυχές αυτής της «ρέουσας ιστορικής συνείδησης» που, σύμφωνα με τον Vansina χαρακτηρίζει την προφορική ιστορία. Στις αφηγήσεις ζωής τα οκτώ πρόσωπα του έργου διηγούνται γεγονότα και καταστάσεις αναπαριστάνοντας ταυτόχρονα μια εικόνα του εαυτού τους, σε αυτο-προσωπογραφίες που προκύπτουν από τη διασταύρωση του παλιού με το νέο ερμηνευτικό πλαίσιο αναφοράς της ιστορίας και της μνήμης.
Στο κείμενο του Μάνου Καρατζογιάννη η εικόνα που έχει ο κάθε αφηγητής για τον εαυτό του διαπερνάει σαν κόκκινη κλωστή την αφήγηση του. Η αφήγηση οργανώνεται γύρω από μια πιο ιδιωτική αυτο-αναπαράσταση σύμφωνα με την οποία ο πολιτικός βίος διαπλέκεται με το πολιτιστικό υπόστρωμα και την οικογενειακή ζωή, μεταφέροντας στο θεατή εικόνες και πληροφορίες ιδιωτικές που έχουν αυτό το στοιχείο της βαθιάς συγκίνησης και πίκρας.
Χαρακτηριστικό της εποχής, και στοιχείο που περνά στις αφηγήσεις των ηρώων είναι η βαθιά διείσδυση του δημόσιου βίου στον ιδιωτικό χώρο της καθημερινότητας που οδηγεί στην πολιτικοποίηση της ιδιωτικής ζωής., Έτσι λοιπόν, ο Μάνος Καρατζογιάννης στήνει στο αφηγηματικό του σύμπαν την περιπέτεια του ανθρώπου στα πιο αιματηρά χρόνια της ανθρωπότητας και παρακολουθεί τα γεγονότα που συντάραξαν τον εικοστό αιώνα και σημάδεψαν την τύχη του, αναζητώντας ταυτόχρονα όλα εκείνα τα επιμέρους στοιχεία του καθημερινού αγώνα των Ελλήνων για επιβίωση που οριοθέτησαν την ηθική της μνήμης τους.
Επί της ουσίας πρόκειται για ένα πολυπρόσωπο έργο, που, χωρίς να κουράζει, αξιοποιεί με έναν μοναδικό τρόπο την Ιστορία ως παρακαταθήκη και προκαλεί στον αναγνώστη διάτορες ψυχολογικές διακυμάνσεις. Η εξελικτική πορεία του έργου διευκολύνεται από τον χωρισμό της παράστασης σε μικρούς μονολόγους, που, σε κυκλική ροή, καταγράφουν τις φωνές των ηρώων του.
Η γλωσσική αισθητική που έχει επιλέξει ο Καρατζογιάννης είναι λιτή και ταυτόχρονα καταιγιστική, ακριβώς αυτή που υπαγορεύει το θέμα, αλλά ταυτόχρονα λειτουργεί ως η συγκολλητική δύναμη μιας αφήγησης που επικεντρώνεται σε μια ζοφερή, ερεβώδη στιγμή της παγκόσμιας Ιστορίας καταδιώκοντας όλους εκείνους τους εφιάλτες που στοίχειωσαν τις ζωές των απλών ανθρώπων.
Η Παράσταση
Οι αφηγήσεις του Μάνου Καρατζογιάννη είναι απαλλαγμένες από τεχνητούς λυρισμούς και μελό περιγραφές. Δεν κυνηγάει τη χίμαιρα της εύκολης συγκίνησης. Και στη σκηνοθεσία του επιλέγει τον ίδιο τρόπο. Λιτά με έμφαση στον λόγο. Στο κείμενο. Στην ουσία και στην αλήθεια της μνήμης των γεγονότων που περιγράφονται. Στη σκηνοθεσία του διακρίνεις, για ακόμη μια φορά, την ανθρώπινη, την γήινη, την αυθεντική ματιά του στην μνήμη – στοιχείο που έχουμε δει και σε άλλες παραστάσεις που υπογράφει στο Θέατρο Σταθμός. Η απλότητα σε συνδυασμό με την ζωντάνια της αφήγησης των ηρώων κάνουν τον θεατή να ταξιδεύει σε βιώματα του παρελθόντος και σε μνήμες εφιαλτικές που οι ήρωες μάχονται να μοιραστούν και όχι να αποτινάξουν από πάνω τους. Η στατικότητα των σωμάτων αντιδιαστέλλεται με την κίνηση των βλεμμάτων, με μια ρυθμική αλλαγή θέσεων που δίνουν τον τόνο για να αρχίσει εκ νέου η κυκλική αφήγηση από εκεί που σταμάτησε.
Οι ήρωες, περιγραφείς των γεγονότων δεν αρκούνται στην παρατήρηση, αλλά κάνουν ζουμ στην λεπτομέρεια, στα πρόσωπα των τραγικών πρωταγωνιστών, στην καθημερινότητα όπως αυτή διαμορφωνόταν στο περιθώριο των πιο σημαντικών στιγμών μιας χώρας και ενός έθνους. Είναι αδιαπραγμάτευτη η αξία των σκηνών που απομονώνουν ένα τρομαγμένο βλέμμα, μια παγερή σιωπή, την περιγραφή ενός κυνηγητού μέσα στους δρόμους της πόλης, μιας νίκης και μιας ήττας.
Κι όλα αυτά χωρίς ίχνος θεατρικής πόζας. Με λόγο απλό, καθημερινό, χαμηλόφωνο.
Η Αθηνά Τσιλύρα δίνει, όπως πάντα, γεμάτη συναίσθημα, ανθρώπινη και συνταρακτική ερμηνεία στο ρόλο μιας γυναίκας που γεννιέται το ‘38 και ως παιδί βλέπει τους ανθρώπους γύρω της να χάνονται από σφαίρες και εκτελέσεις Γερμανών. Η ερμηνεία της είναι σύνθεση βλεμμάτων, εκφράσεων, σιωπών, ψιθύρων.
Η Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου ερμηνεύει την τυμπανίστρια από το Μεσολόγγι. Με την σκηνική της άνεση, και με εύστοχα υποδόριο χιούμορ, αποδίδει την περηφάνια, την πίκρα, τη διάνοια, τον καημό αλλά και το αγωνιστικό αίσθημά της ηρωίδας της.
Ο Γιώργος Παπαπαύλου με γήινη, δυνατή, αληθινή εσωτερικότητα πλάθει αδρά τον νεαρό άντρα που από τους προσκόπους περνά στην ΕΠΟΝ, και που προσπαθεί να επιβιώσει σωματικά και ψυχικά, μέσω της αντίστασης, μέσω της αγάπης, μέσω του αγώνα. Μια πολύ εκφραστική και πηγαία συγκινητική ερμηνεία.
Η Μαριέτα Σγουρδαίου με σκηνική ειλικρίνεια και το αθώο βλέμμα ενός μικρού παιδιού καταφέρνει να αποδώσει στο μέγιστο βαθμό την απλοϊκότητα, αλλά και τον πόνο και τη θλίψη της ζωής της ηρωίδας που ερμηνεύει.
Η Θεοδώρα Μαστρομηνά ερμηνεύει την πόρνη που προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στην κατοχή με μπρίο, με χυμώδες χιούμορ και αμεσότητα. Η αφήγηση της μεταφέρει μια αλήθεια για τη λαϊκή βάση των ανθρώπων που πολλοί επέλεγαν να μη δουν, να περιθωριοποιήσουν. Υπέροχη ερμηνεία.
Η Κατερίνα Φωτιάδη φέρνει στην Εβραία ηρωίδα της την ευαισθησία, τη συναισθηματική θέρμη, αλλά και το φόβο που κυριαρχούσε στις ψυχές αυτών των ανθρώπων. Μέσα από τα γράμματα της στο παιδί της που αναγκάστηκε να αποχωριστεί για να του δώσει μια ελπίδα επιβίωσης μέσα στο ανελέητο κυνηγητό των Γερμανών, αφουγκραζόμαστε την αγωνία μιας φυλής, αλλά και όλης της ανθρωπότητας απέναντι σε έναν σκληρό κατακτητή.
Η Εβίτα Ζημάλη στο ρόλο της φοιτήτριας εργαζόμενης στο νοσοκομείο αφηγείται με απλότητα και συγκινητική τρυφερότητα τις απώλειες, την ιστορία του Πέτρου, μια μάχη με το χρόνο που έζησαν οι τραυματίες του πολέμου απέναντι στον κατακτητή, θλιβερή και αδιέξοδη.
Ο Μάρκος Μπούγιας σπαρταριστός, και έξοχα ιλαροτραγικός , στο ρόλο του Αλέκου, καταφέρνει και φωτίζει με πικρό χιούμορ την ιστορία της πείνας στην Κατοχή, σε μια από τις πιο ξεχωριστές και απολαυστικές ερμηνείες της παράστασης. Ενώ ο λιμός αποτελεί για την Αθήνα της Κατοχής ένα γεγονός ιδιαίτερα τραυματικό σε ατομικό επίπεδο, στο δημόσιο λόγο οι αναφορές στην πείνα είναι ελάχιστες, στα σχολικά βιβλία το θέμα καλύπτεται ακροθιγώς, ενώ στην ακαδημαϊκή ιστοριογραφία κυριαρχούν άλλα θέματα της δεκαετίας του 1940. Η αναφορά στο συγκεκριμένο θέμα, και μάλιστα με τον ιδιαίτερα περιγραφικό τρόπο και κωμικό τόνο αποτελεί έξοχη στιγμή της παράστασης.
Αφαιρετικό το σκηνικό της Πουλχερίας Τζιόβα, με ελάχιστα αντικείμενα σύμβολα: οι αρβύλες, τα κεριά, τα κατσαρολάκια, η γατούλα Πρινσερούλα, ένα γιλέκο. Μουσικές και τραγούδια που δένουν στο τέλος τις ιστορίες με το συλλογικό τραύμα, τη μνήμη και τον πόνο.
Οι μαρτυρίες των ανθρώπων στην παράσταση καλύπτουν ευρύ φάσμα εμπειριών και συνιστούν αφορμή για τη διερεύνηση κρίσιμων ιστορικών και ηθικών ζητημάτων που συνδέονται με το Ολοκαύτωμα, αλλά και με καίρια ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το υλικό της παράστασης αποτελεί πολύτιμο εργαλείο που συμβάλει όχι μόνο στην ιστορική προσέγγιση, αλλά και στη συγκρότηση της μνήμης. Και καθώς η μνήμη και η ανάμνηση αποτελούν το ενοποιητικό πεδίο των πολλαπλών τομών του ανθρώπου με τον κοινωνικό χωροχρόνο, οι Μάρτυρες των Αθηνών είναι μια συγκινητική θεατρική στιγμή, μια παράσταση -βάση ενοποιητικής συλλογικότητας, που αξίζει να δει κανείς.
Συντελεστές
Κείμενο / σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης
Σκηνικά: Πουλχερία Τζόβα
Κοστούμια: Ειρήνη Γεωργακίλα – Βασιλική Σύρμα
Μουσική: Αντώνης Παπακωνσταντίνου
Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Χουλιάρας
Επικοινωνία: Κατερίνα Αποστολοπούλου, Ευαγγελία Σκρομπόλα
Ερμηνεύουν (αλφαβητικά): Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου, Εβίτα Ζημάλη, Θεοδώρα Μαστρομηνά, Μάρκος Μπούγιας, Γιώργος Παπαπαύλου, ΜαριέταΣγουρδαίου, Αθηνά Τσιλύρα, Κατερίνα Φωτιάδη.